Domy

Ulica i nr domu	Właściciel	Rok budowy	Uwagi
(stan 1928)	Stan 1924)
Kleinschönauer Str.
2	Miasto Zittau	1904
Ullersdorfer Str.
1	Miasto Zittau	?	Posiadłość
3	Miasto Zittau	1863	Zamek
5	Hübler	1905/06
7	Grocholl Hedwig	1905/06	Piekarnia
9	Hoschkes Erben	?	Ogrodnictwo
11	Raida Amalie	?	Ogrodnictwo
13	Menzel Gustav	?	Gospoda Lämm
15	Pietschmann Bertha	?
17	Butter Richard	?
19	Geißler Wtw.	?
21	Schneider Richard	?
23	Scholze Curt	?
23a	Miasto Zittau	?	Były gospodarz domu dla ubogich
25	Groß Georg	?
27	Knospe Paul	?
37	Kolar	1908
39	Vogt Alfred	1908
22	Miasto Zittau	1843	Cegielnia
20	Niemieckie Koleje	1859	Dom Kolejarza
12	Sehak Friedrich	?	Sklep
12	Krause Martin	1931	Stolarstwo
10	Teubner Richard	?
8	König Selma	?
6	Scheunig August	?	Ogrodnictwo
4	Pollak Max	?	Ogrodnictwo
2	Hoschke Emil	1914	Ogrodnictwo
Mönchstr
7	Gebauer Ernst	?	Ogrodnictwo
15	Wagner Emil	1905	Sklep
17	Schurig Hermann	1908
19	Wolf Josef	1908
16	Döring Richard
12	Hausmann Hermann	1919
14	Pritze Wilhelm	1907
10	Lachmann Emil	1907
8	Anders’	1906/07
6	Effenberg	1906/07
4	Probst Max	1905
2	Knobloch	?
Grafensteiner Str.
24	Meys Erben	1906	Fabryka Szkła
Wiener Str.
2	Schöler Edmund	1907

Jeśli chodzi o domy ze znakiem zapytania przy roku budowy, nie można było ustalić roku budowy. Było to na pewno przed 1876, ponieważ w tym roku po raz pierwszy Nadzór Budowlany Miasta Zittau zatwierdził budowę remizy przy domu nr 8 na Ullersdorfer Str.

Dalsza przebudowa i rozbudowa starych domów na Ullersdofer Str. potwierdzona jest do 1942 przez Nadzór Budowlany.

Źródło:

Archiwum miejskie Zittau IIc-I-21 Nr 116.175 do 116.182 dział 266/16

IIc-I-21 Nr 116.250 do 116.264 dział 266/20

IIc-I-21 Nr 116.256 do 116.278 dział 266/21

IIc-I-21 Nr 116.138 do 116.158 dział 266/15

Książka adresowa z Zittau 1924

 

Liczba mieszkańców

Rok	Osoby	Gospodarstwa	Budynki	Źródło
1834	99			3)
1849	132			4)
1855	154		28	7)
1858	159		25	7)
1861	158		25	7)
1864	156		26	7)
1867	159		26	7)
1871	160			3)
1875	170			4)
1887	165			4)
1890	144	40	22	4)
1895	151	41		4)
1896	146	41		6)
1900	151			4)
1905	140			6)
1909	309			5)1)
1910	356	91	39	3)5)2)
1914	356			6)
1916	347	86		5)
1919	333	101		5)

Źródło:

1. Wzrost liczby mieszkańców w 1909 należy wiązać z budową budynków na Mönchenstraße od roku 1905.
2. W książce adresowej Starostwa Zittau z 1910, podaje się liczbę 166 jako liczbę mieszkańców w Porajowie Dużym
3. Historyczny wykaz miejscowości Saksonii. Opracowanie Karl Heinz Blaschke. Instytut Bibliograficzny, Lipsk 1957.
4. Wiadomości z Zittau. Podania różne nt. liczenia ludności.
5. Archiwum miejskie: III-36-a 1 Nr 35 dział 509/1
6. Księgi adresowe miasta Zittau
7. Carl Gottlob Morawek: Historia miejscowości położonych wokół Zittau: Hasenberg, Eckartsberg, Radgendorf, Drausendorf, Kleinschönau (Sieniawka), Groß- i Kleinporitsch (Porajów Duży i Mały), Luptin i Hartau. Zittau 1873.

 

Powierzchnia Gminy

 W związku z badaniem rolniczego wykorzystania gruntów, podaje się w roku 1893, co następuje:

• Pola uprawne 69,11 ha
• Ogrody 4,9 “
• Łąki 11,88 “
• Pastwiska 10,19 “
• Lasy 1,0 “
• Kamieniołomy, kopalnie gliny i iłów, kopalnie węgla brunatnego 3,32 “
• Drogi, rzeki 0,92 “
• Budynki, zagrody 0,62 “

 

Źródło:

• Archiwum miejskie: III-36-a 1 Nr 31 dział 509/1

 

Przedstawiciele Gminy

Losy wsi spoczywały w rękach wybranych, honorowych przedstawicieli Gminy. Rada Gminy składała się z:

• Wójta
• Sołtysa
• Rewizora księgowego
• Pisarza
• Komisarza
• Członka Rady Gminy

Jeśli chodzi o wybory, należy zauważyć, że każda klasa miała swojego przedstawiciela w Radzie Gminy. Do klas zaliczają się np.:

• Mieszkańcy ze stałym miejscem zamieszkania
• Mieszkańcy bez stałego miejsca zamieszkania
• Klasa ogrodników
• Klasa właścicieli domów

Stałe miejsce zamieszkania oznacza osiedlenie w gminie z zapewnionym utrzymaniem poprzez posiadłość, zezwolenie na działalność lub urząd publiczny.

Od wprowadzenia zarządzenia o gminie ziemskiej wybrano następujących wójtów:

1839-44 Gottlob Grohmann Właściciel domu 1)

1845-50 Gottl. Geißler Właściciel ogrodu 1)

1850-56 Gotth. Sieber Właściciel domu 1)

1857-62 Gottfried Grohmann Właściciel domu 1)

1863-71 Gottfried Hauptmann 1)

1871-77 Wilhel Geißler Właściciel ogrodu 1)

1877-1920 Karl Gottlieb Geißler 2)

 

Źródło:

1. Morawek j.w.
2. Archiwum miejskie: III-36-a 1 Nr 35 dział 509/1

 

 

Sądownictwo

Byli właściciele majątku rycerskiego byli jednocześnie sędziami w Porajowie. Celem lepszego zachowania ustaw dodano im radcę prawnego. W 1848 był nim adwokat Ludwig Bauer. ¹⁾

W 1855 zniesiono sądownictwo patrymonialne i Zittau stało się siedzibą Sądu Okręgowego. W Sądzie Okręgowym ustanowiono cztery urzędy, przy czym właściwym Sądem dla Małego i Dużego Porajowa stanowił urząd Sądu w Zittau. ²⁾

Mimo to dalej uznawano sędziów miejscowych, którzy prawdopodobnie rozstrzygali jedynie niewielkie przewinienia lub służyli jako sędziowie rozjemczy.

W 1894 Sędzią miejscowym był Karl Gustaw Scholze. Po jego śmierci w 1901 jego następcą został właściciel ogrodu Friedrich Wilhelm Geißler. ³⁾

Źródło:

1. Tygodniowe wiadomości z Zittau z 15.11.1848
2. Tygodniowe wiadomości z Zittau z 24.09.1856

1. Archiwum miejskie: III-36-a 1 Nr 26 dział 509/1

 

Szkolnictwo

Dzieci z Porajowa do czasu wzniesienia szkoły, uczęszczały do szkoły w Sieniawce. Szkołę w Porajowie założył właściciel majątku rycerskiego Karl Adolph von Junge, w wyniku sporządzonego przez siebie we wrześniu 1753 roku testamentu. W kwietniu 1754 kupił połowę domu za 50 talarów z przeznaczeniem na szkołę.

Pierwszym nauczycielem był Johann Schneider, który urzędował od 1754 do 1758 roku. ¹⁾

W 1758 Johann Gottfried Augapfel zostaje mianowany przez Friedricha Augusta von Seelen na dyrektora szkoły. ²⁾ Umiera on w roku 1761. ³⁾

Po Augapfelu nauczycielem aż do śmierci w 1800 roku był Johann Friedrich Sigismund. Następnie urząd szkoły, od 1803 do roku 1835, przejmuje Johann Gottlob Graf. Po jego śmierci lekcje do roku 1836 prowadzi kołodziej Großer.

Przez długi czas zastanawiano się, czy dzieci powinny chodzić do szkoły w Sieniawce czy w Zittau. W 1836 zdecydowano się na Zittau, ale należało rocznie płacić 30 talarów do kasy szkolnej. ¹⁾

W 1891 Rada Gminy przy mieście Zittau próbowała obniżyć opłatę za szkołę dla dzieci z Porajowa z 16 n a 7 marek tak, jak było to przewidziane dla dzieci z Zittau. Prośbę przyjęto. ⁴⁾

W 1906 roku 22 dzieci z Porajowa poszło do szkoły w Zittau. ⁵⁾

Jakie srogie zwyczaje obowiązywały w przypadku wagarów, przedstawia informacja z Miejskiego Wydziału Oświaty z 1918, przekazana do Wójta Gminy Porajowa Dużego celem ostrzeżenia lub ukarania osób odpowiedzialnych za wychowanie. ⁶⁾

Źródło:

1. Morawek j.w.
2. Miesięczna Kronika Zittau Rocznik 1758 strona 41
3. Miesięczna Kronika Zittau Rocznik 1761 strona 122
4. Wiadomości Zittau z 18 stycznia 1891
5. Archiwum miejskie: III-36-a 1 Nr 44/1 dział 509/2
6. Archiwum miejskie: III-36-a 1 Nr 47 dział 509/2

 

Kościół

Nie można było określić, do jakiej parafii należeli mieszkańcy przed Reformacją.

Po Reformacji, od co najmniej 1540 należeli oni do Parafii w Zittau.

Lista kościelna:

Rok	zawarło małżeństwo	urodziło się	zmarło
1833	1	4	2
1835	1	4	3
1840	0	6	5
1845	1	6	4
1850	1	6	5
1855	1	6	12
1860	1	7	4
1865	1	5	8
1870	1	13	9
1871	1	9	7
1872	1	12	6
1873	2	6	4
1890	0	8	1
1895	1	2	4

Po 1896 publikowano wiadomości kościelne dla całej Parafii, łącznie z przynależnymi wioskami.

Źródło:

1. Wiadomości Zittau z 6 stycznia 1891 i 8 stycznia 1896.
2. Morawek j.w. (Wszystko pozostałe)

 

Kasa Chorych

Już w XIX wieku dla wsi Sieniawka, Mały i Duży Porajów, Luptin i Zittel, istniała wspólna Kasa Chorych, prowadzona przez wybrane, honorowe osoby.

Składki miesięczne w roku 1909 wynosiły w 1 klasie 41 Pf

2 “ 30 “

3 “ 27 “

4 “ 24 “

5 i 6 “ 11 “ ¹⁾

W 1913 Miejscowa Kasa Chorych została rozwiązana na mocy rozporządzenia Państwowego Zakładu Ubezpieczeń. Od 1.01.1914 przeszli do Miejscowej Kasy Chorych w Rybarzowicach i Okolicy. ²⁾

Również Zakładowa Kasa Chorych Cegielni została z tego samego powodu rozwiązana. ³⁾

Źródło:

1. Wiadomości Zittau z 5 czerwca 1909
2. Wiadomości Zittau z 22 kwietnia 1913 i 23 października 1913.
3. Wiadomości Zittau z 7 stycznia 1914

 

Straż pożarna

Na posiedzeniu Rady Gminy z dnia 9 września 1910 uchwalono, że należy zorganizować dwukołowa armatka wodna i różne inne urządzenia gaśnicze. W lutym 1911 uchwalono budowę remizy strażackiej z wieżą obserwacyjną. ¹⁾

Właściciel majątku rycerskiego Pusch podarował gminie teren o powierzchni 37 h pod budowę. W czerwcu 1911 ogłoszono w prasie przetarg i już w sierpniu tego samego roku podczas dożynek świętowano uroczyste otwarcie remizy strażackiej. ²⁾

W styczniu 1912 odbyło się walne zgromadzenie ochotniczej straży pożarnej pod kierownictwem kapitana Menzla. Wybrano przy tym ponownie Emila Lachmana jako dowódcę armatki wodnej oraz Georga Großa na dowódcę wozu strażackiego. ³⁾

Po wojnie w 1919 roku odbyła się uroczystość powitania członków straży, którzy powrócili z wojny. Kapitan Menzel wspomniał również poległych oraz zaginionych członków.

W spisie inwentarza, prowadzonym od 1020 do 1924 roku, oprócz małych urządzeń gaśniczych, wpisano jedynie gaśnicę w zaprzęgu konnym. ⁴⁾

Źródło:

1. Archiwum miejskie Zittau III-36-a1 Nr 35 Dział 509/1
2. Wiadomości z Zittau z 1 lipca i 26 sierpnia 1911
3. Wiadomości z Zittau z 16 stycznia 1912
4. Archiwum miejskie Zittau V-IV- Nr 5/2 Dział 635/2

 

Dom dla ubogich

Porajów posiadał również dom dla ubogich, który należał do Gminy. Nie udało się stwierdzić, kiedy powstał.

W 1860 składał się 3 domów, które w wyniku obsunięcia z powodu działalności kopalni węgla brunatnego groziły zawaleniem. Właściciel, w tym przypadku Gmina, otrzymał odszkodowanie od Związku Kopalń. W zamian, w 1861 roku Gmina kupiła od Gotthelfa Siebera jednopiętrowy dom, położony niedaleko kolei. ¹⁾

W umowie o włączeniu do Gminy Zittau, został on wniesiony przez Porajów jako nieruchomość. ²⁾ W 1921 zamieszkiwał w nim tylko emeryt Arlt, który we wrześniu został zabrany do miejskiego domu dla mężczyzn. Owczarz Gustav Menzel chciał kupić ten dom, ale miasto odmówiło. Wydzierżawiono go Gustavowi Neumannowi.

Źródło:

1. Morawek j.w.
2. Archiwum miejskie w Dreźnie, Oddział w Bautzen

 

Wodociąg

Zanim domy w Porajowie podłączono do rurociągu, wieś posiadała 3 studnie. Jedną w Kopaczowie, drugą w Oberdorfie i jedną w ogrodzie domu numer 7, skąd wodę doprowadzono rurami do majątku rycerskiego. ¹⁾

Dopiero w 1902 wieś otrzymała pożyczkę w wysokości 4000 marek na budowę rurociągu, który już w czerwcu można było oddać do użytkowania. ²⁾

Prace wiertnicze i doprowadzenie rur przejął majątek rycerski, zbiornik wykonał mistrz budowlany Funke z Zittau, a rurociągi ułożył instalator R. Walter z Zittau. ³⁾

Źródło:

1. Morawek j.w.
2. Archiwum miejskie: III-36-a 1 Nr 20 dział 509/1
3. Wiadomości Zittau z 16 czerwca 1902

 

Wydarzenia wojenne

Wojny husyckie

Porajów i Kopaczów zostały splądrowane w roku 1466 przez Husytów. ¹⁾

Husyci przyszli przez góry również w 1467 pustosząc i paląc Hartau, Poritsch (Porajów), Olbersdorf, Pethau, Hörnitz oraz Bertsdorf. ²⁾

W 1469 husyci nadeszli pod dowództwem Heinricha von Münsterberga z Bautzen do Zittau. Mieszkańcy Zittau stanęli w obronie, ale zostali pokonani. W następstwie, Husyci zrabowali bydło w Porajowie oraz splądrowali i zrównali z ziemią Neudörfel. ³⁾ (Neudörfel to domy, znajdujące się przy ulicy Chopina w Zittau.)

Wojna 30-letnia

Pokój Praski w 1635 między rzymsko-niemieckim cesarzem oraz księciem elektorem Saksonii przyłączył Górne i Dolne Łużyce do elektoratu Saksonii.

Jednak nie przyniósł ani dla Rzeszy ani dla Górnych Łużyc końca wielkiej wojny. Również później ludność cierpiała z powodu wydarzeń wojennych oraz przechodzących oddziałów.

W 1642/43 Zittau zostało zajęte przez Szwedów i było oblężone przez Cesarza oraz Saksończyków, a odbite w 1644. ⁴⁾ Aż nieprawdopodobne, że tak blisko Zittau położona wieś, jak Porajów, pozostała nienaruszona przez walki.

Wojna siedmioletnia od 1756 do 1763

W roku 1756 armia pruska napadła na Saksonię i zajęła ją. Po przegranej bitwie pod Kolinem Fryderyk II i jego oddziały cofnęły się do Saksonii a Austriacy podążyli za nimi. Zittau zostało zajęte przez Prusy. ⁵⁾

19 lipca 1757 armia austriacka doszła do Porajowa i Sieniawki, gdzie Książę Lotaryngii (Lothringen) miał swoją kwaterę główną. 24 lipca Zittau zostało zrównane z ziemią. ⁶⁾ Jednocześnie odnotowano wielką drożyznę w wyniku wydarzeń wojennych. Pół korca zboża kosztowało 5 talarów 12-16 gl. Jeden cetnar siana: 1 talar 4 gl i powyżej. Biedny człowiek zarabiał tygodniowo 1 talara lub mniej i musiał z tego wyżywić rodzinę z 4-6 dziećmi. ⁷⁾

9 i 10 września 1759 oddziały pruskie, korpus Księcia Henryka pod dowództwem generała dywizji von Ziethen przyszły do Görlitz, Lubania i Leśnej, następnie do Frydlandu, Liberca i Gabel w Czechach i zajęły magazyny w 3 miejscowościach. Przybyły również do Zittau i podpaliły w Porajowie magazyn siana. ⁸⁾

Wojna z 1866

W tej wojnie między Prusami i Austrią, Saksonia stanęła po stronie Habsburgów, którzy zostali pokonani pod Königsgräz. W Porajowie odbyło się kwaterowanie oddziałów pruskich, które należało utrzymywać wraz z ich końmi. Jako odszkodowanie zaproponowano:

dla majątku rycerskiego 396 talarów niemieckich 10 Ngr 3 Pf

dla gminy 71 talarów niemieckich 8 Ngr 5 Pf

Odszkodowanie to zostało jednak wypłacone tylko częściowo. ⁹⁾

I Wojna Światowa od 1914 do 1918

Podczas lat wojennych ludności dał się we znaki brak zaciągniętych ludzi, a przede wszystkim pogarszający się stan zaopatrzenia (“zima brukwi”). Przy czym należy zauważyć, że w Porajowie nie było to tak dotkliwe, ponieważ każdy miał przy domu ogród, a część ludności pracowała na roli.

Silniejszy wpływ na życie codzienne miał obóz jeńców wojennych i należący do niego personel. Patrz rozdział 9

Źródło:

1. Carpzov: Analecta Fastorum Zittaviensium oder Historischer Schauplatz der löblichen Sechsstadt des Markgrafentums Oberlausitz Zittau. Druk 1716.
2. 7 wieków Zittau. Wydawca Dr Bruhns. Artykuł: “Zittau w 15 wieku” Prof. Dr E. Koch (strona 32)
3. Dzienny i Historyczny Kalendarz Zittau rocznik 1883 (strona 199)
4. Aleksander Schunka: Łużyce Górne między Pokojem Praskim i Kongresem Wiedeńskim (1635 do 1815) strona 144 w Historii Łużyc Górnych. Joachim Bahlcke (wyd) Lipsk 2001
5. j.w. Strona 166
6. Dzienny i Historyczny Kalendarz Zittau rocznik 1883 (strona 149)
7. Miesięczna kronika Zittau 1757 (strona 46)
8. Miesięczna kronika Zittau 1779 (strona 154)
9. Morawek j.w.

 

Przetargi i sprzedaż parceli

(Dosłowne wyciągi z ogłoszeń i urzędowe ogłoszenia w gazetach)

Sprzedaż aukcyjna

W niżej podpisanym sądzie, ze względu na zaskarżony dług, należący do Christiana Friedricha Wünschen, wpisany do katastru gruntowego pod Cat. Nr 25 i 14 a/b, wyceniony przez sąd miejscowy na 44 talarów niemieckich, dom mieszkalny z ogrodem o ogólnej powierzchni 34 prętów kwadratowych (przyp. tłum. pręt mierniczy 2,86-4,67 m),

w dniu 24 stycznia 1848

z powodu wyższej konieczności zostaje wystawiony na aukcję. ………

Porajów Duży, dnia 20 października 1847

Sąd Patrymonialny w Mönch

Rosenkranz G.V ¹⁾

Okazyjna sprzedaż

Należący do chorego umysłowo Johanna Gottfrieda Tannenbringa, wpisany do katastru gruntowego pod Cat. Nr 8ab, podzielony na 20,83 jednostki podatkowe, dom z ogrodem, o powierzchni całkowitej 35 prętów kwadratowych, oszacowany przez sąd miejscowy na 150 talarów niemieckich

należy

4 maja br.

przez niżej podpisany sąd wystawić do przetargu.

Porajów Duży, 20 lutego 1848

Sąd Patrymonialny w Mönch

Rosenkranz G.V ²⁾

Sprzedaż aukcyjna

Ze względu na zaskarżony dług, wpisany do katastru gruntowego pod Cat. Nr 21/26, należący do Ernsta Wilhelma Kroppa, wyceniony przez sąd miejscowy na 300 talarów dom mieszkalny, należy z konieczności sprzedać i z tego powodu jako termin wyznaczono

21 czerwca 1849

Porajów Duży, 19 marca 1849

Wysoki Sąd Patrymonialny w Mönch

Ludwig Aemil Brauer

Dyrektor Sądu ³⁾

Ogłoszenie

Przez niżej podpisany Sąd, należący do spadkobiercy Friedricha Augusta Rüffers, właściciela ogrodnictwa i bednarza w Porajowie, wpisana do katastru pod 11 i nr 20a, 20b, 49 księgi wieczystej, oraz pod numerem 10 katastru gruntowego i księgi hipotecznej Porajowa Dużego, parcela ogrodowa o powierzchni 1 akr 177 prętów kwadratowych, podzielona na 57,94 jednostek podatkowych, która przez tutejszy sąd, nie uwzględniając nałożonych obciążeń wyceniona została na 1000 talarów niemieckich,

W poniedziałek 14 listopada bieżącego roku zostanie wystawiona okazyjnie do przetargu.

Zittau, dnia 2 listopada 1859

Sąd Królewski

Auster GAtmtm. ⁴⁾

Ogłoszenie

W ramach podziału majątku, należąca do spadkobiercy Johanna Gottfrieda Hauptmanna, obecnego naczelnika Gminy Duży Porajów, parcela wpisana do katastru pod nr 22/11, której powierzchnia obejmuje 88 arów, 17,668 metrów kwadratowych +1 akr 177 prętów kwadratowych

zostanie wystawiona do przetargu

7 marca 1872, o godz. 11.00 przed południem

w tutejszym urzędzie

Zittau, 16 lutego 1872 Sąd Królewski

Lachmann ⁵⁾

Dobrowolna sprzedaż aukcyjna

W ramach podziału majątku, należąca do spadkobiercy Traugutta Hermanna Saupes, murarza z Porajowa Dużego wpisana do katastru pod nr 21 i księgi wieczystej oraz hipotecznej Porajowa Dużego pod nr 25, działka pod dom, wyceniona przez miejscowy sąd na 3450 M,

zostanie dnia 7 lutego 1883, o godz. 11.00 przed południem

w tutejszym urzędzie okazyjnie wystawiona pod przetarg.

Zittau, 22 stycznia 1883 Sąd Królewski

Lachmann ⁶⁾

Dobrowolna sprzedaż aukcyjna

W ramach podziału majątku, należąca do spadkobiercy Johanna Gotthelfa Schmidta w Porajowie Dużym, wpisana do katastru pod nr 19/20, w księdze wieczystej pod nr 19, wyceniona przez sąd miejscowy na 2500 M, działka z domem

dnia 13 sierpnia 1883 o godz. 13.00

zostanie w domu spadkobiercy wystawiona do przetargu.

Zittau, dnia 27 lipca 1883 Sąd Królewski

Z up. Gössel Ass. ⁷⁾

Objaśnienia:

Sąd Patrymonialny = Upoważnienie do orzecznictwa związanego z posiadaniem majątku, głównie majątku rycerskiego. Orzecznictwo nie było praktykowane przez właściciela majątku lecz przez adwokata.

Sprzedaż aukcyjna = przetarg publiczny, szczególnie przymusowy, parceli.

Źródło:

1. Tygodniowe wiadomości z Zittau z 19 stycznia 1848
2. Tygodniowe wiadomości z Zittau z 1 kwietnia 1848
3. Tygodniowe wiadomości z Zittau z 11 kwietnia 1848
4. Tygodniowe wiadomości z Zittau z 5 listopada 1859
5. Wiadomości z Zittau z 21 lutego 1872
6. Wiadomości z Zittau z 28 stycznia 1883
7. Wiadomości z Zittau z 14 lutego 1883

Pożary i siły natury

W czerwcu 1755 wystąpiła nawałnica, która w wyniku silnego deszczu i gradu poczyniła poważne szkody. ¹⁾

12 sierpnia 1756 nadeszła groźna burza nad Porajów i inne wioski niszcząc zbiory zbóż. Grad był wielkości orzechów laskowych, a miejscami wielkości orzechów włoskich.

Właśnie 12 czerwca 1747 w Porajowie Małym koło Zittau u pana Adlera wybuchł pożar, który zamienił w zgliszcza całe gospodarstwo. Jednocześnie spaliło się całe gospodarstwo w Porajowie u pana von Seelen, ponieważ wiatr przeniósł ogień z pierwszego gospodarstwa. Wielkie było nieszczęście obu tych gospodarzy ze względu na to, że najpierw wszystko im się spaliło a potem nie mogli zebrać nic z pól, ponieważ stanął tam obóz austriacki. ….³⁾

11. września 1852 spaliły się zbiory Carla Lehmanna. Właściciel majątku rycerskiego wydał w tym względzie odezwę: Carl Lehmann, tutejszy właściciel ogrodu, jest bezradny, można by nawet powiedzieć żebrak załamujący ręce na ruinach, na zgliszczach całego dorobku życia. Straszne płomienie, rozprzestrzeniły się tak szybko, że nie zostawiły szansy na ratunek, natomiast zniszczyły całkowicie jego bogate zbiory żywności, słomy i urządzenia gospodarskie. Odbudowa zmienionego tak nagle w popiół budynku gospodarczego, tak niedostatecznie zabezpieczonego, będzie możliwa tylko wtedy, gdy szlachetni ludzie ulitują się nad nim. …..⁴⁾

24. kwietnia 1865 w o 2 godzinie nocy zapaliło się ogrodnictwo należące do właściciela Rönscha. ⁵⁾

Poprzedniej nocy (21 lutego 1873) z tyłu budynku, należącego do właściciela Johanna Gotthelfa Schmidta, wybuchł pożar, który jednak dzięki pomocy został ugaszony. ⁶⁾

15 maja 1883 piorun strzelił w dom zamieszkały przez robotników. Dom stanął w płomieniach i spalił się w krótkim czasie. ⁷⁾

Pożar stajni w Porajowie zameldowano w poniedziałek, 23 czerwca 1902 na krótko przed północą z wieży Jana należącej do straży pożarnej. Była to stodoła należąca do właściciela ogrodnictwa Gebauera, niedaleko gospody “Pod Owieczką” (“Zum Lämmchen”). W pożarze bardzo pomniejszyło się jego stado, o ile nie zostało całkowicie spalone.

Straż pożarna z Fabryki maszyn oraz Odlewni w Zittau przybyła jako pierwsza. Zaraz za nimi podążyła Straż z pompą pożarniczą z Zittau, która przez kilka godzin walczyła z ogniem i zajęła się pracami porządkowymi. Nie ustalono przyczyn pożaru. ⁸⁾

W całych Środkowych Niemczech, w nocy 16 listopada 1911 miało miejsce trzęsienie ziemi. ⁹⁾

Źródło:

1. Miesięczna kronika Zittau 1755 (strona 103)
2. Morawek j.w.
3. Tygodniowe wiadomości z Zittau 1757 (strona 92)
4. Tygodniowe wiadomości z Zittau z 18 września 1852
5. Tygodniowe wiadomości z Zittau z 25 kwietnia 1865
6. Wiadomości z Zittau z 22 lutego 1873
7. Wiadomości z Zittau z 16 maja 1883
8. Wiadomości z Zittau z 25 czerwca 1902
9. Wiadomości z Zittau z 18 listopada 1911

 

 

Nieszczęścia i inne godne wzmianki wydarzenia

W 1583, 16 czerwca w stodole powiesił się parobek wdowy Giller. ¹⁾

16 kwietnia 1758 roku o godzinie 4 po południu pan Tobias Burckhard, szanowany w Kupiectwie Beflissener w Zittau, udał się do swojej siostry do Porajowa Dużego, wziął ze sobą syna Christopha Peltzena, ogrodnika z uliczki Hellwig. Chcieli, jednak, zażyć wcześniej przyjemności kąpieli w znajdującym się niedaleko stawie. Oboje mieli nieszczęście zakończyć życie w wodzie. ²⁾

Nieszczęśliwe zdarzenie miało miejsce 7 grudnia 1761 roku w nocy w Porajowie Dużym koło Zittau. Żona ogrodnika Gottfrieda Adlera, położyła dziecko, 14 tygodniową dziewczynkę do kołyski i poszła do zajęć domowych. W międzyczasie kot położył się na twarzy dziecka tak, że dziecko nieszczęśliwie się udusiło. ³⁾

8 czerwca 1779 roku, w stawie koło Porajowa znaleziono utopioną czeską dziewczynkę. ⁴⁾

18 kwietnia 1852 roku, chłopiec Ernst Gustav Haberland, w wieku 2 lat i 8 miesięcy spadł z małego mostka do rowu przy szosie i udusił się w bagnie. ⁵⁾

11 sierpnia 1856, martwy pracownik kolei Benj. Jentsch, szanowany tutejszy ogrodnik został wyłowiony z Nysy. Wydaje się, że miał zamiar schłodzić chorą rękę w wodzie, ale stracił równowagę. Miał 69 lat. ⁶⁾

W roku 1867 Anton Martin założył w Porajowie blacharnię.⁷⁾ (Prawdopodobnie początki fabrykiLusatia).

10 stycznia 1873 roku, w rowie znaleziono chłopca Friedricha Wilhelma Geißlera, w wieku 8 lat i 10 miesięcy, w stanie w pół-skostniałym i pomimo pomocy lekarskiej, nie udało się utrzymać go przy życiu. Spożycie brandy, które podano mu w sposób nieodpowiedzialny, w zbyt dużej ilości, był powodem jego śmierci. ⁸⁾

 W Eckartsberg w czerwcu 1873 roku zabito psa chorego na wściekliznę. Ogłoszono, że we wioskach Kopaczów, Luptin, Duży i Mały Porajów, Sieniawka, Eckartsberg, Radgendorf i Oberseifersdorf do 28 sierpnia tego roku, psy można wypuszczać tylko z kagańcem. ⁹⁾

 Ogłoszenie dotyczące zamordowania Alwiny Geißler.

W dniu 23 sierpnia 1889 na przedmieściach Zittau, u zbiegu rzeki Nysy i Mandau znaleziono w wodzie martwą niezamężną Emmę Alwinę Geißler z Porajowa Dużego. Podejrzewano, że narzeczony Geißler, księgowy Gustaw Opitz z Hartau wrzucił ją w nocy z 22 na 23 sierpnia do wody i w ten sposób spowodował jej śmierć. W ramach śledztwa przeciw Opitz, przepytywano wszystkich, wszyscy coś przeczuwali…. Sędzia śledczy przy sądzie krajowym. ¹⁰⁾

14 lutego 1890 roku, na posiedzeniu sądu przysięgłych, po wyczerpujących zeznaniach świadków, Opitz został uwolniony przez przysięgłych. ¹¹⁾

 Przykry wypadek wydarzył się 10 marca 1894 roku w pobliżu majątku rycerskiego. Stajenny z miejskiego cyrku miał za zadanie, doprowadzić nowo zakupioną parę koni do tutejszego pana. Te, jednak spłoszyły się nagle, poszły wraz z uprzężą i przewróciły się w rowie. Pan siedzący w powozie, uciekł z wypadku wystraszony. Nieszczęśliwie skończyło się to dla stajennego, który doznał przy upadku poważnych obrażeń ręki i obojczyka.¹²⁾

Wypadkowi uległ 15 lipca 1899 roku na Hartauer Straße, rowerzysta z Porajowa. Jadąc na rowerze obejrzał się do towarzyszącego mu kolegi, głową uderzył w przydrożne drzewo i upadł na stos kamieni. Tak się przy tym pokaleczył, że trzeba było go opatrzyć w restauracji “Pod trzema lipami”. ¹³⁾

Nożowcy. W nocy na 17 września 1899 roku, mieszkaniec Porajowa wracający do domu na Grottauer Straße w pobliżu mostu na Nysie został przewrócony przez dwóch nieznajomych, pobity i ugodzony nożem w brzuch. Gdyby ranny nie miał paska, w miejscu ugodzenia, rana byłaby poważna. Obaj sprawcy, których nie można było opisać, odeszli jeden do miasta, a drugi nierozpoznany do Porajowa.¹⁴⁾

18 lipca 1901 wieczorem, żandarm z Zittau zatrzymał młodego, dobrze ubranego mężczyznę, który podczas minionych nocy szukał schronienia w warzelni majątku w Porajowie Małym oraz w szopie Fabryki Danzigera w Zittau. Jak się później okazało, zatrzymanym był Wilhelm Hermann z Kratzau, który 5 tygodni temu zdezerterował z oddziału austriackiego pułku piechoty 94 w Turnau. ¹⁵⁾

W napadzie melancholii powiesiła się 12 lutego 1904 roku żona właściciela ogrodu pana Gustava Friebe. Zostawiła pięcioro, częściowo jeszcze małych dzieci. ¹⁶⁾

Niechcący kąpieli zażył 30 kwietnia 1908 roku, około dziesięcioletni chłopiec, Erich, syn robotnika Kravickiego z Porajowa. Udał się on w drogę powrotną do domu z kolegą ze szkoły, przy rowach wypełnionych szlamem i bagnem, przez łąki za Młynem Reißig prowadzące do Nysy. Tam obaj rozpoczęli skoki. K. skoczył za blisko i wpadł ze wszystkimi szkolnymi rzeczami do głębokiego rowu. Drugi uciekł stamtąd. K. został zostawiony sam sobie. Z wielkim trudem udało mu się wydostać z wody. ¹⁷⁾

13 sierpnia 1909 roku zamieszkała od 6 tygodni w Porajowie Dużym, pracownica fabryki, Emma Trasse straciła życie. Utopiła się w stawie cegielni. ¹⁸⁾

 Na placu ćwiczebnym znaleziono w Porajowie Dużym zastrzelonego mężczyznę w wieku ok. 25 lat. Popełnił on samobójstwo. ¹⁹⁾

2 marca 1910 roku około 9 godziny, w pobliżu Porajowa napadnięto dwie młode dziewczyny, które chciały iść do Lämmchen. Wołaniem na pomoc, spieszący z pomocą mężczyźni spłoszyli sprawców.²⁰⁾

Minionej nocy zatrzymano galicyjskiego robotnika z majątku rycerskiego, który kijem grubym jak ręka uderzył młodego mężczyznę. ²¹⁾

Doprawdy głupich żartów dopuścili się uczniowie z Porajowa koło Zittau, którzy ciągle rozbijali izolatory przewodów elektrycznych między Porajowem i Kopaczowem, czyniąc w ten sposób wielkie szkody. Chłopcy oczekują kary.²²⁾

Na jawnym posiedzeniu Komisji Okręgowej Starostwa Zittau, rozpatrywano m.in. wniosek różnych mieszkańców Porajowa Dużego i Kopaczowa dotyczący zorganizowania specjalnej drogi łączącej z miastem czeskim. Ponieważ droga ta wymagała również budowy mostu na Nysie, ze względu na koszty wniosek odrzucono. ²³⁾ (Należy przy tym zauważyć, że chodziło o drogę obok fabryki Lusatia, za mostem Karola. Żądanie to wniesiono również w umowie dotyczącej przyłączenia Porajowa Dużego do gminy Zittau.)

W dniu 1 marca 1913 roku po południu, śmiertelnemu wypadkowi w piaskowni właściciela majątku Emila Härtelta przy wjeździe do Sieniawki, uległ 43 letni robotnik Paul Krause z Porajowa Dużego. Krause był zatrudniony przy wykopywaniu piasku, gdy nagle wisząca ściana piasku spadła i całkowicie go przysypała. Na próżno próbowała przypadkowo znajdująca się tam pięcioletnia córeczka Krausego, pomóc ojcu odkopując piasek małą łopatką. Zbyt wysoka była warstwa, która przykryła biedaka. Gdy dorośli pośpieszyli na ratunek, doszło już do nieszczęścia. Krause udusił się i wydobyto ciało. Opłakuje go wdowa z trójką małoletnich dzieci. ²⁴⁾

W ostatnich dwóch latach, próbowano w Porajowie Dużym, raz w miesiącu organizować godzinę z biblią. Pan Geißler udostępnił w tym celu jeden pokój. Zawsze była dobra frekwencja. … Pastor Kötschke waz w miesiącu, zawsze w ostatni piątek o godzinie 20.30 prowadził godzinę z biblią. ²⁵⁾

Ostatniej nocy rozegrał się w Porajowie dramat miłosny. W pobliżu budki wartownika zaraz po godz. 24.00 zakochana para rzuciła się pod pociąg jadący z Liberca do Zittau. Ciała młodych ludzi, których głowy odcięte były od tułowia, zostały znalezione obok toru przez dróżnika. Na podstawie karty rowerowej stwierdzono, że chodzi o młodego człowieka, 16 letniego praktykanta farbiarza Richarda Herwiga. …. Jeśli chodzi o dziewczynę, była to 24 letnia Else Elizabeth Ziegler, rodem z Copitz koło Pirny, która mieszkała w Zittau na Kaiserstr. ²⁶⁾

Od 11 grudnia 1915 roku poszukiwany był 53 letni górnik Franz Gruber z Porajowa Dużego. Poszedł na zmianę nocną do Zatonia i dotąd nie powrócił. Podejrzewa się, że Gruberowi przydarzyło się nieszczęście i wpadł do Nysy. ²⁷⁾

12 lutego 1916 roku żona żołnierza Seidela z Porajowa stała się ofiarą zatrucia czadem. Sam Seidel, który mieszkał w domu, został znaleziony nieprzytomny, ale jego życie nie było zagrożone. Przewieziono go do szpitala garnizonowego. Wypadek wydarzył się w wyniku zamknięcia przez panią Seidel klapy pieca w kuchni, w której oboje przebywali. Wczoraj, tj. w niedzielę rano zauważono wypadek. Niestety pani Seidel, nie mógł już pomóc żaden lekarz. ²⁸⁾

Śmiertelnemu wypadkowi uległ późnym popołudniem w dniu 6 grudnia 1916 roku, wiozący węgiel, ogrodnik pan Gustav Friebe. Przy wjeździe do wsi, pan Friebe spadł na drogę i wpadł pod koła pojazdu, który całym ciężarem przejechał mu przez klatkę piersiową. Śmiertelnie rannego, 56 letniego człowieka podniesiono i zabrano do jego, znajdującego się w pobliżu, mieszkania. Dam wkrótce zmarł. Dwóch dorosłych synów i dwie dorosłe córki noszą po nim żałobę. ²⁹⁾

Śmiertelny wypadek przytrafił się w dniu 16 października 1919 Friedrichowi Izraelowi. W drodze do domu przewrócił się na rowerze i doznał wewnętrznych obrażeń, z powodu których zmarł w szpitalu.³⁰⁾

Źródło:

1. 4.5.6. Murawek j.w.

2. Miesięczna kronika Zittau 1758 (strona 58)

3. Miesięczna kronika Eckerta 1770 (strona 200)

7. Archiwum miejskie Zittau

8. Wiadomości z Zittau z 12 stycznia 1873

9. Wiadomości z Zittau z 8 czerwca 1873

10. Wiadomości z Zittau z 5 września 1889

11. Wiadomości z Zittau z 17 października 1919

12. Wiadomości z Zittau z 13 marca 1894

13. Wiadomości z Zittau z 18 lipca 1899

14. Wiadomości z Zittau z 19 września 18999

15. Wiadomości z Zittau z 19 lipca 1901

16. Wiadomości z Zittau z 13 lutego 1904

17. Wiadomości z Zittau z 30 kwietnia 1908

18. Wiadomości z Zittau z 3 czerwca 1909

19. Wiadomości z Zittau z 13 sierpnia 1909

20. Wiadomości z Zittau z 3 marca 1910

21. Wiadomości z Zittau z 1 sierpnia 1910

22. Wiadomości z Zittau z 11 listopada 1910

23. Wiadomości z Zittau z 12 kwietnia 1911

24. Wiadomości z Zittau z 3 marca 1913

25. Wiadomości z Zittau z 19 lutego 1914

26. Wiadomości z Zittau z 27 lutego 1914

27. Wiadomości z Zittau z 10 stycznia 1916

28. Wiadomości z Zittau z 14 lutego 1916

29. Wiadomości z Zittau z 8 grudnia 1916

30. Wiadomości z Zittau z 17 października 1919

Stawy w Porajowie

Stawy w rejonie Porajowa nosiły następujące nazwy:

1. Duży staw Porajowa /Große Poritscher Teich/

5. Staw papieski /Papstteich/

2. Mały staw Porajowa /Kleine Poritscher Teich/

6. Tylni staw obronny /Hinterer Wehrteich/

3. Staw buraczany /Rübteich/

7. Staw dziecięcy /Vielkindsteich/

4. Staw /Churteich/

8. Przedni staw obronny ¹⁾ /Vorderer Wehrteich/

Na mapie południowych Górnych Łużyc, która powstała przed 1849 (Regulacja granic między Saksonią i Austrią), istnieją inne nazwy niż podane przez Morawka.

Należy wspomnieć, że żaden ze stawów nie leży bezpośrednio na gruntach Porajowa. Tylko 3 pierwsze graniczą swoimi wschodnimi brzegami z gruntami Porajowa. Pozostałe stawy leżą nawet na zachód w kierunku Hradka.

Duży staw w Porajowie został założony w 1484 przez Radę Miasta. 24 sierpnia 1664 między Porajowem i Hartau nastąpiło oberwanie chmury. Stawy Porajowa wylały. ²⁾

9 czerwca 1713 po długim sporze ustawiono kamienie graniczne między należącym do Zittau Małym stawem Porajowa oraz Porajowem. ³⁾

Na wale między małym i dużym stawem Porajowa ułożono w 1844 roku drogę z aleją obsadzoną dębami. ⁴⁾ (zwaną później Richthofenstr.)

Od 1850 do 53 odbyło się “tworzenie łąki sztuki” w dużym stawie Porajowa.⁵⁾ Znaleziono przy tym płytę młyńską oraz młot kamienny z późnej epoki kamienia. ⁶⁾

Urzędowe ogłoszenie z 15 kwietnia 1870: Ostrzeżenie!

Powtarzające się w ostatnim czasie obchody łąki sztuki w obszarze stawów w Porajowie zostaje niniejszym zabronione ze względu na zajęcie stawu. Rada Miasta. Haberkorn. Burmistrz. ⁷⁾

W październiku 1920 roku przygotowano plan odwodnienia nie wypełnionego stawu buraczanego. ⁸⁾

Źródło:

1. Morawek j.w.
2. Dzienny i Historyczny Kalendarz Zittau 1883 (strona 189)
3. Dzienny i Historyczny Kalendarz Zittau 1883 (strona 105)
4. Morawek j.w.
5. Archiwum miasta Zittau IIc – VII nr 65 dział 301/10
6. Przekaz Związku Historii i Muzeum Zittau 1927 do 1932 (strona 32)
7. Wiadomości z Zittau z 15 kwietnia 1870
8. Archiwum miasta Zittau X-IV-4 nr 75/24 dział 13

 

Inflacja

W roku 1923 inflacja osiągnęła swój punkt kulminacyjny. Poniższa tabela pokazuje w wybranych dniach galopujący spadek marki w banknotach:

1 marka w złocie osiągnęła w dniu

31 grudnia 22 wartość 1 577 marek w banknotach

31 maja 23 “ 11 905 “

23 lipca 23 “ 101 730 “

17 sierpnia 23 “ 1 019 370 “

7 września 23 “ 10 193 680 “

3 października 23 “ 100 000 000 “

22 października 23 “ 12 500 000 000 “

5 listopada 23 “ 113 000 000 000 “

20 listopada 23 “ 1 000 000 000 000 “ = 1 bilion

co stanowiło 4 198 500 000 000 “ za 1 dolar ¹⁾

Następnie w grudniu 23 wprowadzono markę rentową o kursie 1 bilion marek w banknotach. W 1924 nazwę marka rentowa zamieniono na marka niemiecka (Reichmark), o wartości 1 marka w złocie. ²⁾

W czasach inflacji zarobki były wypłacane codziennie, ponieważ następnego dnia wartość znów spadała.

Źródło:

1. Volskzeitung Zittau z 1923
2. Wiadomości z Zittau z 10 stycznia 1933

 

Włączenie do Gminy Zittau

Na posiedzeniu radnych miasta w grudniu 1919, w punkcie obrad nr 8 omówiono “włączenie Porajowa Dużego”. ¹⁾

Podstawą było rozporządzenie przedstawiciela społecznego, zgodnie z którym majątki rycerskie i rodowe należało przyłączyć do sąsiednich gmin. Następnie majątek rycerski, który z początkiem danego roku został nabyty przez miasto Zittau, musiał być włączony albo do gminy miejskiej albo do gminy Porajów Duży. Obie gminy wniosły związane z tym roszczenia do Starostwa. Gmina Porajów Duży wycofała swoje roszczenia pod warunkiem, że nastąpi włączenie całej gminy do miasta. W takim przypadku gmina uzależniła swoją zgodę od następujących warunków:

1. Podłączenie do miejskiej sieci gazowej i wodnej.
2. Budowa mostu na Nysie w pobliżu źródła Lusatia i drogi łączącej przez pole owczarza.
3. Zapewnienie, że w ciągu następnych 5 lat nie będą ściągane wyższe podatki od gruntu i podatki dochodowe od płaconych w 1919 roku.
4. Otwarcie miejskiego oddziału administracji w gminie. ²⁾

Po burzliwej dyskusji, przede wszystkim na temat nakładów finansowych na wymogi Porajowa Dużego, Rada Miasta zgodziła się na przyłączenie do gminy.

W dniu 5 października odbyło się połączenie gminy i majątku rycerskiego z gminą miejską w uroczystym Akcie w Lämmchen. Ze strony gminy udział wzięła Rada Gminy z przewodniczącym panem Geißlerem. Majątek rycerski reprezentował dzierżawca pan Trenker. Z Zittau zjawiła się prawie cała Rada pod przewodnictwem pana Nadburmistrza Dr Külza, obecna była większość radnych. Ze Związku Okręgu znalazł się m.in. Starosta Richter.

Ciepło przyjętymi słowami, starosta podziękował dotychczasowemu przedstawicielstwu Porajowa Dużego za wykonaną pracę i zwolnił ich z urzędów.

Członek Rady Gminy, pan Mey skierował krótkie przemówienie do zebranych, w którym Nadburmistrz przyjął majątek rycerski i gminę do Związku Miast z najlepszymi życzeniami na wspólną szczęśliwą przyszłość. Miłe spotkanie zakończyło uroczyste połączenie. ³⁾

Źródło:

1. Wiadomości z Zittau z 31 grudnia 1919
2. Archiwum miasta Zittau IIa – Ia nr 19 dział 19/3
3. Wiadomości z Zittau z 6 października 1920