Właściciel majątku Gottlieb August Mönch założył w 1843 cegielnię i fabrykę drenów. Składała się ona z 4 pieców i 8 stodół oraz budynków z maszynami. W artykule gazety z okresu około 1860 roku informuje się o maszynie do gliny, kieracie i maszynie do drenów z napędem ręcznym. Glinkę i glinę przywożono z kopalni transportem kolejowym. Zatrudniano 55-60 pracowników. Fabryka rur i przygotowanie kamienia sztucznego działały przez cały rok, pozostała część cegielni, za wyjątkiem pieców, tylko 8 miesięcy. Fabryka dostarczała rocznie około 1 milion cegieł i dachówek. ¹⁾

Z początku droga do Kopaczowa przebiegała przez teren cegielni tak, że budynki znajdowały się z prawej i lewej strony drogi. ²⁾ Stara kopalnia gliny leżała tam, gdzie później była ulica “An der Lehne” oraz “Trummlerstraße”.

Produkcja rur drenowych rozpoczęła się latem 1851, z początku bardzo powściągliwie, ponieważ proces melioracji prowadzono w Niemczech powoli. Około 1860 rozpoczęto produkcję architektonicznych kamieni ozdobnych. Celem zaprezentowania zdolności cegielni artystycznej, w roku 1863 niedaleko majątku rycerskiego zbudowano “pałacyk” (willa Lindner) z cegły klinkierowej. Ilustr. 3 ³⁾. Wykonano również figury z terakoty. Przed portalem głównym kościoła Świętego Jana znalazła się około 1900 roku fontanna z Hygieą. W fontannie na kolumnie stanęła figura Hygiei. Hygiea jest córką Asklepiosa, greckiego boga sztuki leczniczej. Po rozebraniu fontanny, która przeszkadzała w ruchu drogowym, figurę przeniesiono do Muzeum Miejskiego w Zittau, gdzie znajduje się do dzisiaj. Kolumna, na której stała figura wraz z wężownicą i misą, znajdują się dziś na Töpferbergprzed łaźnią miejską.

Bogato złocony jeleń, na budynku na rogu ulic Weberstraße –Töpferberg, ujrzał światło dzienne w Cegielni artystycznej w Porajowie. ⁴⁾

Już w roku 1866 postawiono nowy piec w Cegielni. ⁵⁾

Po śmierci Möncha, wspólnota spadkobierców (dzieci Möncha) przejmuje oprócz majątku rycerskiego również cegielnię i stawiają nowe piece w 1875 oraz 1882. ⁶⁾

Mistrz budowlany Emil Sigismund Trummler kupuje cegielnię i majątek rycerski w 1890. Po jego śmierci obie własności zostają przymusowo zlicytowane. ⁷⁾ Nowym właścicielem cegielni jest architekt i inżynier cegielni Ernst Hotop. Również on zleca postawienie nowego pieca w 1899. Jest on właścicielem cegielni do ok. 1991 roku. ⁸⁾

Od 1904 do 1914 właścicielem jest Ludwig Behr . ⁹⁾

Stosunek własności od 1914 do 1918 jest niejasny. Przy kupnie majątku rycerskiego przez Miasto Zittau od Radcy prawnego dr Puscha w roku 1918, należała do tego również cegielnia. Z ogólnej ceny 675 000 M, 125 000 M wniesiono do rachunku za inwentarz cegielni. ¹⁰⁾

W 1924 miasto Mittel zezwala na budowę rowów odpływowych z kopalni glinki. W ten sposób umożliwiono lepsze odwodnienie i wykorzystanie materiału do cegieł szamotowych. ¹¹⁾

Miasto wydzierżawiło cegielnię panu Otto Häselowi, który zadłużył część uzgodnionej dzierżawy w 1929 i 1930 w wyniku złego gospodarowania.¹²⁾

W wyniku tego umowa dzierżawy została w roku 1930 wypowiedziana. ¹³⁾

Mistrz Hohlfeld został mianowany na inspektora cegielni. ¹⁴⁾

10 października 1933 została wykreślona z rejestru handlowego. ¹⁵⁾

W 1931 Miasto wyraziło zgodę na wniosek dotyczący kopania węgla brunatnego w kopalni glinki. Tymczasowo wykorzystywano do 25 ludzi. ¹⁶⁾

Ze strony inspektora cegielni, napłynęło w tych latach wiele skarg na dzieci z Porajowa, które tereny cegielni, a w szczególności kopalnię glinki wykorzystywały jako plac zabaw, a przy tym robiły szkody. W niektórych przypadkach, postawiono wniosek o ukaranie z uzasadnieniem: obszar cegielni jest łatwo dostępny i powszechnie wykorzystywany jest przez dzieci jako plac zabaw. ¹⁷⁾

Chociaż cegielnia od wielu lat nie była eksploatowana, w Radzie Miasta postanowiono wydzierżawić ją od 1 stycznia 1935 panu Karlowi Wehnertowi w Bärwalde (Turyngia). ¹⁸⁾

Ta umowa dzierżawy nie doszła widocznie do skutku, ponieważ już w grudniu 1936 ogłoszono rozbiórkę szopy do suszenia cegieł. ¹⁹⁾

W 1937 nastąpiła rozbiórka.

W kopalni glinki przeprowadzono w 1937 prace związane z plantowaniem i zalesianiem. ²⁰⁾

W cegielni, w roku 1938 prowadzono dalsze prace wyburzeniowe. ²¹⁾ Wysadzono również mur. ²²⁾

Od 1936 w jednej hali cegielni znajdował się warsztat pilotów szybowcowych z Zittau. ²³⁾

Źródło

1. Artykuł w Albumie Przemysłu Saksońskiego (około 1860)
2. Archiwum miejskie Zittau V-IV-4 nr 75/18 dział 13
3. Załącznik do oryginalnego rękopisu Morawka: Historia Dużego Porajowa koło Zittau
4. Wiadomości z Zittau z 24 marca 1942
5. Wiadomości z Zittau z 27 maja 1866
6. Wiadomości z Zittau z 20 września 1875 i 29 sierpnia 1882
7. Wiadomości z Zittau z 31 października 1894
8. Książka adresowa i wykaz firm 1896 do 1901
9. Książka adresowa i wykaz firm 1904 do 1912
10. Wiadomości z Zittau z 15 października 1924
11. Wiadomości z Zittau z 19 stycznia 1924
12. Wiadomości z Zittau z 3 października 1931
13. Archiwum miejskie Zittau IIc-VII-t nr 12 dział 330/3
14. Archiwum miejskie Zittau IIc-VII-t nr 12 dział 330/3
15. Wiadomości z Zittau z 14 października 1933
16. Archiwum Miejskie Zittau
17. Archiwum Miejskie Zittau
18. Wiadomości z Zittau z 29 grudnia 1936
19. Wiadomości z Zittau z 4 grudnia 1936
20. Archiwum miejskie Zittau III-36-a1 nr 56 dział 509/2
21. Wiadomości z Zittau z 17 lutego 1938
22. Wiadomości z Zittau z 27 września 1938
23. Wiadomości z Zittau z 17 marca 1943

Szczególne wydarzenia

Notatki z gazet:

2 pracowników cegielni odznaczonych 17 sierpnia 1874 roku za długoletnią pracę, otrzymało od właścicielki, wdowy Mönch, podarunek pieniężny w kwocie 10 talarów dla każdego, a pozostali pracownicy otrzymali 5 talarów na piwo. ¹⁾

Wieczorem 8 sierpnia 1876 roku, fornal Rieger rodem z Weigsdorf, na służbie w cegielni Möncha, przejeżdżając koniem wpław rzeki Nysy spadł z konia koło młyna Reißig i utopił się. ²⁾

26 października 1877, formierz cegieł John, został zasypany przez ścianę glinki i zmarł na miejscu. Zostawił 3 lub 4 dzieci. ³⁾

Pracownik cegielni Teubner z Kopaczowa uległ wypadkowi 1 września 1881 wpadając na pracującą przekładnię. Złamał lewą rękę. Został przyjęty do szpitala miejskiego. ⁴⁾

W niedzielę, 14 listopada 1897 roku cegielnia obchodziła w Lämmchen huczne święto fabryki, które przebiegało w wesołej i pogodnej atmosferze tak, że obserwatorzy mogli zobaczyć jak najlepszą zgodę między właścicielem, urzędnikami i robotnikami. ….⁵⁾

1 maja 1898. Przed około 14 dniami w cegielni dokonano nikczemnego czynu, ponieważ, że przy piecu pierścieniowym znaleziono zamkniętą klatkę z gołębiami. 13 zamkniętych gołębi musiało głodować.… ⁶⁾

29 czerwca 1898 Starosta z Beschwitz uroczyście wręczył wójtowi gminy Karlowi Gottliebowi Geißlerowi, który ponad 36 lat przepracował w Cegielni ku ogólnemu zadowoleniu, odznaczenie honorowe za oddanie w pracy. ⁷⁾

Podczas kąpieli w Nysie w pobliżu wiaduktu kolejowego, w dniu 17 sierpnia 1898 utonął Peter Kondziora. Miał on 20 lat i był z Praski, rosyjsko-polskiego pochodzenia. ⁸⁾

Pracownik Cegielni, mieszkający w Zittau na Neißestraße i który już kilkakrotnie był karany za naruszenie cudzej własności, został 24 czerwca 1899 aresztowany za kradzież. Kradł on kilkakrotnie rurę miedzianą, następnie doprowadzał do takiego stanu, by nie była rozpoznana i sprzedawał w Zittau. ⁹⁾

W cegielni w godzinach popołudniowych 27 lipca 1899 dokonano znaczącej kradzieży. Z jednego domu skradziono dwa garnitury oraz niklowany łańcuch, szary filcowy kapelusz i jedną parę skórzanych butów z gumilastyką. ¹⁰⁾

8 października 1899, przed południem około 11 godz. Wybuchł pożar w cegielni Hotopa, który z krótkim czasie się rozprzestrzenił. Budynek, w którym wybuchł pożar leży po prawej stronie, gdy dochodzi się do Dorfstraße. Jest to tak zwany piec niskoszybowy, obok znajdują się piece pierścieniowe, pomieszczenie z prasami i maszynownia, a także biuro. Piec niskoszybowy, to duży częściowo wykonany z cegły budynek, otoczony licznymi szopami z drewna. Za nim znajdują się suszarnie.

Najpierw przyjechała straż z Sieniawki. Wkrótce nadjechała straż z fabryki z Zittau. Kilka minut później zjawiły się brygady z czeskiego i saksońskiego Kopaczowa. Ponadto obecna była Ochotnicza Straż Pożarna z Zittau, brygady z Görsdorf, Biedrzychowic i Hradka. W ciągu godziny budynek był całkowicie spalony. Szkody materialne wyniosły około 35000 marek. Do tego dochodzą jeszcze koszty budynku, zniszczonego surowca itd. Prawie wszystko było ubezpieczone. ¹¹⁾

W nocy z 29 na 30 listopada 1899 dokonano kradzieży. W nieokreślony sposób skradziono ok. 30 do 50 sztuk porowatej cegły pustakowej. Ślady prowadziły do Zittau, ponieważ taką cegłę znaleziono na drodze za miastem.¹²⁾

W niedzielę 28 stycznia 1900 w sali restauracji “Zum Lämmchen” odbyła się tegoroczna zabawa urzędników i pracowników cegielni. ¹³⁾

Nieszczęśliwemu wypadkowi uległ 4 czerwca 1907 roku, mieszkający w Sieniawce, 20 letni pracownik cegielni Max Krause. Wpadł lewą ręką pod jadący wózek, który zmiażdżył mu mały palec. ¹⁴⁾

Godny ubolewania wypadek wydarzył się 16 lipca 1919 roku. Pracownikowi Kanigowi w wyniku eksplozji oderwało kilka palców. ¹⁵⁾

Poprzez napływające masy glinki uległ śmiertelnemu wypadkowi robotnik z obozu uchodźców w dniu 25 kwietnia 1922 roku. ¹⁶⁾

Na posiedzeniu Rady Miasta w dniu 18 stycznia 1024 zezwolono na wydanie 500 marek w złocie na wykonanie rowu odpływowego z kopalni glinki. Wizyta w kopalni glinki wykazała, że nie ma już glinki do wydobycia, natomiast można by wydobywać materiał porowaty na cegły szamotowe. Dzierżawca cegielni oświadczył już, że jeśli miasto ułoży rów poza kopalnią, umożliwi to, dalsze odwodnienie kopalni. ¹⁷⁾

W listopadzie 1931 mieszkaniec Dużego Porajowa, Rudolph otrzymał od miasta zezwolenie na wydobycie węgla brunatnego w kopalni glinki. W maju 1932, inspektor cegielni zgłosił, że obecnie dziennie do 25 ludzi kopie węgiel. Miasto nie interweniowało. ¹⁸⁾

Powszechne Stowarzyszenie Sportowe Zittau-Porajów e.V, w 1933, zbudowało ze środków własnych plac sportowy na terenie kopalni glinki na ulicy Grafensteiner. Inspektor cegielni Hohlfeld udostępnił w tym celu wagon-platformę i tory. ¹⁹⁾

W 1937 Kopalnia glinki została częściowo splantowana i zalesiona. ²⁰⁾

Źródło

1. Wiadomości z Zittau z 23 sierpnia 1874
2. Wiadomości z Zittau z 8 sierpnia 1876
3. Wiadomości z Zittau z 26 października 1877
4. Wiadomości z Zittau z 2 września 1881
5. Wiadomości z Zittau z 19 listopada 1897
6. Wiadomości z Zittau z 3 maja 1898
7. Wiadomości z Zittau z 1 lipca 1898
8. Najnowsze Wiadomości z Łużyc z 19 sierpnia 1898
9. Wiadomości z Zittau z 27 czerwca 1899
10. Wiadomości z Zittau z 1 sierpnia 1899
11. Wiadomości z Zittau z 10 października 1899
12. Wiadomości z Zittau z 6 grudnia 1899
13. Wiadomości z Zittau z 1 lutego 1900
14. Wiadomości z Zittau z 4 czerwca 1907
15. Wiadomości z Zittau z 16 lipca 1919
16. Wiadomości z Zittau z 26 kwietnia 1922
17. Wiadomości z Zittau z 19 stycznia 1924
18. Archiwum miejskie
19. Archiwum miejskie IIc-I-26 nr 8 dział 268/10
20. Archiwum miejskie III-36-a1 nr 55 dział 509/2